ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ: Η εβδομάδα πρίν τό Πάσχα ονομάστηκε Μεγάλη από τούς πρώτους κιόλας χριστιανικούς αιώνες κι αυτό γιατί, όπως μας εξηγεί ο Άγ. Ιω. ο Χρυσόστομος, μεγάλα καί κοσμοσωτήρια γεγονότα συνέβησαν στή διάρκειά της. Κέντρο αυτών τών γεγονότων είναι βεβαίως τά Άγια καί άχραντα Πάθη, η θεόσωμη Ταφή καί η ένδοξη Ανάσταση τού Κυρίου.
Γιά τή διευκόλυνση τών πιστών οι ακολουθίες τής Μ. Εβδομάδος τελούνται αντίστροφα τού κανονικού, δηλ. οι Όρθροι τελούνται τό απόγευμα καί οι Εσπερινοί τό πρωί. Παλαιότερα οι όρθροι τελούνταν λίγο μετά τά μεσάνυχτα, όμως η ώρα αυτή δέν ήταν κατάλληλη γιά τήν προσέλευση τών πιστών. Έτσι λοιπόν σήμερα οι ιερές Ακολουθίες τελούνται ως εξής:
Κυριακή Βαΐων απόγευμα: Όρθρος Μ. Δευτέρας
Μ. Δευτέρα πρωί: Εσπερινός Μ. Δευτέρας
Μ. Δευτέρα απόγευμα: Όρθρος Μ. Τρίτης
Μ. Τρίτη πρωί: Εσπερινός Μ. Τρίτης
Μ. Τρίτη απόγευμα: Όρθρος Μ. Τετάρτης
Μ. Τετάρτη πρωί: Εσπερινός Μ. Τετάρτης
Μ. Τετάρτη απόγευμα: Όρθρος Μ. Πέμπτης
Μ. Πέμπτη πρωί: Εσπερινός Μ. Πέμπτης
Μ. Πέμπτη απόγευμα: Όρθρος Μ. Παρασκευής
Μ. Παρασκευή πρωί: Εσπερινός Μ. Παρασκευής
Μ. Παρασκευή απόγευμα: Όρθρος Μ. Σαββάτου
Μ. Σάββατο πρωί: Εσπερινός Μ. Σαββάτου
Μ. Σάββατο βράδυ: Όρθρος Κυριακής τού Πάσχα
Κυριακή του Πάσχα πρωί ή απόγευμα: Εσπερινός της Αγάπης
Η υμνολογία καί τά αγιογραφικά αναγνώσματα τής Μ. Εβδομάδας είναι ιδιαιτέρως κατανυκτικά καί μάς βοηθούν νά κατανοήσουμε καί νά ζήσουμε κυριολεκτικά τά Πάθη καί τήν Ανάσταση τού Κυρίου. Λέει χαρακτηριστικά ένας ύμνος: «Συμπορευθώμεν αυτώ καί συσταυρωθώμεν ίνα καί συζήσωμεν αυτώ»
Κυριακή τών Βαΐων: Τήν τελευταία Κυριακή τής Αγίας καί Μεγάλης Τεσσαρακοστής εορτάζουμε τή θριαμβευτική είσοδο τού Κυρίου στά Ιεροσόλυμα κατά τήν οποία ο λαός έκπληκτος από τό θαύμα τής ανάστασης τού Λαζάρου πού είχα προηγηθεί υποδέχτηκε τόν Χριστό κρατώντας κλαδιά φοινίκων καί βάγια. Σέ ανάμνηση εκείνης τής υποδοχής κρατάμε κι εμείς αυτή τή μέρα κλαδιά δάφνης υποδεχόμενοι τόν Κύριο όχι σάν ένα θριαμβευτή, κοσμικό βασιλιά, όπως τόν φαντάζονταν οι Ιουδαίοι, αλλά σάν αιώνιο, πνευματικό βασιλιά. Η είσοδος, όμως, τού Κυρίου στά Ιεροσόλυμα ήταν καί η αρχή τής πορείας Του πρός τό Πάθος. Ήδη οι αρχιερείς καί οι Φαρισαίοι είχαν αποφασίσει τή θανάτωσή Του καί ο Ιούδας τήν προδοσία. Γι αυτό καί η Κυριακή τών Βαΐων είναι ταυτόχρονα καί η έναρξη τής Μεγάλης Εβδομάδας.
«Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τώ μέσω τής νυκτός` καί μακάριος ο δούλος, όν ευρήσει γρηγορούντα` ανάξιος δέ πάλιν, όν ευρήσει ραθυμούντα. Βλέπε ούν, ψυχή μου, μή τώ ύπνω κατενεχθης, ίνα μή τώ θανάτω παραδοθής καί τής βασιλείας έξω κλεισθής` αλλά ανάνηψον κράζουσα Άγιος, άγιος, άγιος εί ο Θεός` διά τής Θεοτόκου ελέησον ημάς.»
Μεγάλη Δευτέρα: Είναι αφιερωμένη στή μνήμη τού Αγ. Ιωσήφ τού παγκάλου, γιού τού πατριάρχη Ιακώβ. Τά αδέλφια τού Ιωσήφ τόν φθονούσαν, γι αυτό τόν έριξαν μέσα σ ένα λάκκο καί κατόπιν τόν πούλησαν σέ Αιγυπτίους εμπόρους. Υπέφερε πολλά, όμως στό τέλος δοξάστηκε κι έγινε άρχοντας τής Αιγύπτου. Ο Ιωσήφ θεωρείται τύπος τού Χριστού γιά τά παθήματα, τήν αρετή του, τήν πραότητα καί τήν ανεξικακία του. Καί ο Κύριος φθονήθηκε από τούς αρχιερείς, τούς Γραμματείς καί τούς Φαρισαίους καί αφού υπέφερε πολλά γιά τή σωτηρία μας δοξάστηκε μέ τήν Ανάστασή Του.
Επίσης τή Μ. Δευτέρα τελείται ανάμνηση τής ξηρανθείσας συκής. Σύμφωνα μέ τήν ευαγγελική διήγηση τό θαύμα αυτό έγινε τήν επομένη τής εισόδου τού Κυρίου στά Ιεροσόλυμα. Ο Χριστός βλέποντας στό δρόμο μία συκιά, πήγε κοντά της, μά δέ βρήκε παρά μόνο φύλλα` καί τής λέει: «Ποτέ πιά μήν ξαναβγάλεις καρπό!» Κι αμέσως ξεράθηκε η συκιά. Εκείνη η άκαρπη συκιά συμβόλιζε τή συναγωγή τών Ιουδαίων πού δέν είχε νά παρουσιάσει πνευματικούς καρπούς καί γι αυτό καταδικάστηκε από τόν Κύριο. Συμβόλιζε ακόμα καί κάθε άνθρωπο πού δέν έχει πνευματική καρποφορία. Τό Ευαγγέλιο τού Όρθρου τής Μ. Δευτέρας αφηγείται όχι μόνο τό επεισόδιο τής συκής αλλά καί τίς παραβολές τών δυό γιών (Ματθ. 21, 28-32) καί τών κακών γεωργών (Ματθ. 21, 33-46) μέσο τών οποίων ο Κύριος προείπε τήν απόρριψη Τού ισραηλιτικό λαό. Οι παραβολές αυτές ελέχθησαν τήν ημέρα μετά τήν Κυριακή τών Βαΐων καί γι αυτό η Εκκλησία όρισε νά διαβάζονται τήν Μ. Δευτέρα.
Μεγάλη Τρίτη: Είναι αφιερωμένη στήν παραβολή τών δέκα παρθένων (Ματθ. 25, 1 13). Όμως οι ύμνοι τής ημέρας αναφέρονται καί στήν παραβολή τών ταλάντων (Ματθ. 25, 14 30) καθώς καί στή μέλλουσα κρίση (Ματθ. 25, 31 46). Οι τρείς αυτές παραβολές αποτελούν μέρος μιάς μεγάλης διδασκαλίας πού έκανε ο Χριστός κατ ιδίαν στούς μαθητές Τού στό Όρος τών Ελαιών λίγες μέρες πρίν από τό Πάθος Του. Σ αυτή τήν ομιλία περιλαμβάνονται σπουδαίες καί βαρυσήμαντες προβλέψεις γιά τήν καταστροφή τής Ιερουσαλήμ καί τή συντέλεια τού κόσμου. Ο Κύριος τόνισε ακόμα πώς πρέπει νά ήμαστε πάντα έτοιμοι νά Τόν υποδεχτούμε γιατί θά έρθει σέ άγνωστο χρόνο. Από τήν παραβολή τών δέκα παρθένων είναι εμπνευσμένο τό τροπάριο «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τώ μέσω τής νυκτός» καί ο ακόλουθος ύμνος:
«Τόν νυμφώνα σου βλέπω, Σωτήρ μου, κεκοσμημένον καί ένδυμα ουκ έχω, ίνα εισέλθω εν αυτώ λάμπρυνόν μου τήν στολήν τής ψυχής, φωτοδότα, καί σώσον με».
Μεγάλη Τετάρτη: Τό συναξάρι τής Μ. Τετάρτης αναφέρει ως θέμα τήν άλειψη τού Κυρίου μέ μύρο από μία γυναίκα πόρνη, γεγονός πού συνέβη λίγο πρίν από τό πάθος Του. Η υμνογραφική παράδοση συγκρίνει τήν μετάνοια τής πόρνης μέ τό φοβερό ολίσθημα τού Ιούδα καί παραλληλίζει τίς δυό ψυχικές καταστάσεις. Η πόρνη ελευθερώνεται από τήν αμαρτία καί μετανοεί, ενώ ο Ιούδας αιχμαλωτίζεται από τή φιλαργυρία καί αποχωρίζεται απ τό Θεό. Ιδιαίτερα συγκινητικό είναι τό γνωστό «τροπάριο τής Κασσιανής» (γραμμένο από τή μοναχή Κασσιανή) πού εκφράζει τή θερμή μετάνοια καί εξομολόγηση τής αμαρτωλής γυναίκας:
Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή, τήν σήν αισθομένη Θεότητα, μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν, οδυρομένη μύρα σοί πρό τού ενταφιασμού κομίζει. Οίμοι! λέγουσα, ότι νύξ μοί υπάρχει, οίστρος ακολασίας, ζοφώδης τέ καί ασέληνος, έρως τής αμαρτίας. Δέξαι μου τάς πηγάς τών δακρύων, ο νεφέλαις διεξάγων τής θαλάσσης τό ύδωρ` κάμφθητι μοί πρός τούς στεναγμούς τής καρδίας, ο κλίνας τούς ουρανούς τή αφάτω σου κενώσει. Καταφιλήσω τούς αχράντους σου πόδας, αποσμήξω τούτους δέ πάλιν τοίς τής κεφαλής μου βοστρύχης ών εν τώ παραδείσω Εύα τό δειλινόν κρότον τοίς ωσίν ηχηθείσα, τώ φόβω εκρύβη. Αμαρτιών μου τά πλήθη καί κριμάτων σου αβύσσους τίς εξιχνιάσει, ψυχοσώστα Σωτήρ μου; Μή μέ τήν σήν δούλην παρίδης, ο αμέτρητον έχων τό έλεος.
Τή Μ. Τετάρτη η υμνολογία φέρνει στή μνήμη μας καί τή σύγκλιση τού Συνεδρίου, δήλ. τού ανώτατου δικαστηρίου τών Ιουδαίων, τό οποίο καί αποφάσισε τή σύλληψη καί τήν καταδίκη τού Κυρίου. Οι ύμνοι τής Μ. Τετάρτης αναφέρονται επίσης στήν απόφαση τού Ιούδα νά παραδώσει τόν Κύριο καί στή συμφωνία του μέ τούς αρχιερείς.
Μεγάλη Πέμπτη: Τά γεγονότα τής Μ. Πέμπτης είναι κατά σειρά τά εξής: 1. Ο Ιερός Νιπτήρας, δηλ. τό πλύσιμο τών ποδιών τών Αποστόλων από τόν ίδιο τόν Κύριο. 2. Ο Μυστικός Δείπνος, δηλ. η παράδοση τού μυστηρίου τής Θ. Ευχαριστίας από τό Χριστό. 3. Η «υπερφυής προσευχή», δήλ. η αγωνιώδης προσευχή τού Κυρίου στή Γεσθημανή πρίν τή σύλληψή Του. 4. Η προδοσία τού Ιούδα, δηλ. η παράδοση τού Κυρίου στούς Ιουδαίους μέ φίλημα.
Μεγάλη Παρασκευή: επιτελούμε ανάμνηση τής Σταύρωσης τού Κυρίου. Η ακολουθία τών Αγίων καί Αχράντων Παθών τού Κυρίου, όπως ονομάζεται, μάς φέρνει στή μνήμη όσα υπέμεινε γιά χάρη μας ο Κύριος: «τούς εμπτυσμούς, τά ραπίσματα, τά κολαφίσματα, τάς ύβρεις, τούς γέλωτας, τήν πορφυράν χλαίναν, τόν κάλαμον, τόν σπόγγον, τό όξος, τούς ήλους, τήν λόγχην` καί πρό πάντων τόν σταυρόν καί τόν θάνατον».
Γίνεται επίσης μνεία τού ευγνώμονος ληστού πού έλαβε συγχώρηση από τόν Κύριο καί μέ τή μετάνοιά του «πρώτος παραδείσου πύλας ανοίξας εισήλθεν».
Τό ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τής ακολουθίας είναι η ανάγνωση δώδεκα Ευαγγελίων. Από αυτά, τό πρώτο (τό Ευαγγέλιο τής Διαθήκης) περιλαμβάνει τίς υποθήκες τού Χριστού πρός τούς μαθητές καί τήν Αρχιερατική προσευχή Του. Τά υπόλοιπα Ευαγγέλια εξιστορούν τή σύλληψη, τή δίκη, τά πάθη, τό σταυρικό θάνατο, τήν ταφή τού Κυρίου καθώς καί τήν ασφάλιση τού τάφου μέ τή βοήθεια τής κουστωδίας. Μετά τήν ανάγνωση τού πέμπτου Ευαγγελίου γίνεται η λιτάνευση τού Εσταυρωμένου, η τοποθέτησή Του στό μέσο τού Ναού καθώς ο χορός ψάλλει αργά καί κατανυκτικά τό εξής τροπάριο: «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο εν ύδασι τήν γήν κρεμάσας. Στέφανον εξ ακανθών περιτίθεται ο τών αγγέλων Βασιλεύς. Ψεύδη πορφύραν περιβάλλεται ο περιβάλλων τόν ουρανόν εν νεφέλαις. Ράπισμα κατεδέξατο ο εν Ιορδάνη ελευθερώσας τόν Αδάμ. Ήλοις προσηλώθη ο Νυμφίος τής Εκκλησίας. Λόγχη εκεντήθη ο Υιός τής Παρθένου. Προσκυνούμεν σου τά πάθη, Χριστέ. Δείξον ημίν καί τήν ένδοξόν σου ανάστασιν».
Μέγα Σάββατο : Τήν ημέρα αυτή εορτάζουμε «τήν θεόσωμον ταφήν καί τήν εις άδου κάθοδον» τού Κυρίου. Ο Χριστός αναπαύεται μέσα στόν τάφο, όπως «αναπαύθηκε» όταν πρωτοδημιούργησε τόν κόσμο τήν έβδομη μέρα. Όμως αναπαύεται ως θεάνθρωπος. Τό πανάχραντο σώμα Του θάπτεται στόν τάφο, αλλά πνευματικά ο ίδιος μεταβαίνει στόν Άδη καί συνεχίζει τό σωτηριώδες έργο Του. Καλεί κοντά Του όλους τους δικαίους τής Παλαιάς Διαθήκης, από τόν Αδάμ καί τήν Εύα μέχρι τούς έσχατους ανθρώπους τού Θεού, ώστε νά μήν λείψει κανείς από τό παγκόσμιο προσκλητήριο τής σωτηρίας, πού είναι τελικά μιά αναδημιουργία τού κόσμου καί ολοκλήρωσης τής ανθρωπότητας. Η κάθοδος αυτή ήταν τό τελειωτικό χτύπημα κατά τού θανάτου. Γι αυτό ψέλνουμε χαρακτηριστικά: «Ότε κατήλθες πρός τόν θάνατον, η ζωή η αθάνατος, τότε τόν άδην ενέκρωσας τή αστραπή τής θεότητος».
Στόν όρθρο τού Μ. Σαββάτου ψάλλονται τά Εγκώμια, δήλ. σύντομα τροπάρια πού εξιστορούν τά πάθη τού Κυρίου, εξυμνούν τήν ταφή του καί διασαλπίζουν τή νίκη Τού κατά τού θανάτου. Πρός τό τέλος τού Όρθρου γίνεται καί περιφορά τού Επιταφίου γύρω από τούς δρόμους τής ενορίας.
Ο Εσπερινός τού Μ. Σαββάτου πού τελείται τό πρωί μαζί μέ τή θ. Λειτουργία τού Μ. Βασιλείου είναι εξ ολοκλήρου αναστάσιμος. Είναι ο Εσπερινός του Πάσχα. Ψάλλονται ύμνοι αναστάσιμοι, διαβάζεται η προφητεία τού Ιωνά τού οποίου τό πάθημα προτύπωνε τήν ταφή καί τήν ανάσταση τού Κυρίου. Μετά από λίγο αντηχεί σάν νικητήρια ιαχή ο ψαλμικός ήχος: «Ανάστα ο Θεός, κρίνον τήν γήν, ότι σύ κατακληρονομήσεις εν πάσι τοίς έθνεσι».
Η ΑΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ
Τό Πάσχα ήταν αρχαιότατη ιουδαϊκή γιορτή πού τελούνταν τή νύχτα τής 14ης πρός τή 15η τού μηνός Νισάν. Οι Ιουδαίοι γιόρταζαν τήν απελευθέρωσή τους από τήν δουλεία τών Αιγυπτίων κατόπιν τής σφαγής τών πρωτότοκων τών Αιγυπτίων, απ τήν οποία διέφυγαν τά δικά τους πρωτότοκα χάρη στό αίμα τού αμνού μέ τό οποίο άλειψαν τίς πόρτες τών σπιτιών τους. Η λέξη πάσχα υπενθυμίζει τή θαυμαστή διάβαση τής Ερυθράς θάλασσας από τούς Ισραηλίτες καί γενικότερα τή διάβασή τους από τή δουλεία στήν ελευθερία. Όμως τά γεγονότα εκείνα ήταν συμβολικά καί προφητικά. Τό ιουδαϊκό Πάσχα ήταν τύπος τού χριστιανικού. Ο πασχάλιος αμνός τών Ιουδαίων ήταν σύμβολο καί τύπος τού αληθινού πασχάλιου αμνού, τού Χριστού, πού θυσιάστηκε γιά μάς καί μέ τό αίμα τού εξαγόρασε τήν ελευθερία μας από τήν δουλεία τής αμαρτίας. Κατά δέ θεία οικονομία η θυσία τού Κυρίου συνέπεσε μέ τό ιουδαϊκό πάσχα, πού εκείνο τό έτος έτυχε νά είναι Σάββατο. Ο Κύριος σταυρώθηκε καί πέθανε τήν Παρασκευή, τό βράδυ όπου οι Ιουδαίοι έτρωγαν τόν πασχάλιο αμνό καί αναστήθηκε μετά τό Σάββατο, δηλ. τήν πρώτη μέρα τής εβδομάδας η οποία γι αυτό τό λόγο ονομάστηκε Κυριακή. Η πασχαλινή ακολουθία είναι ιδιαιτέρως λαμπρή. Ξεκινά στίς 12, μεσάνυχτα τού Μ. Σαββάτου μέ τόν Όρθρο καί συνεχίζει μέ τήν θ. Λειτουργία. Τό απόγευμα τής Κυριακής τού Πάσχα τελείται ο Εσπερινός της Αγάπης. Κατά τή διάρκειά του διαβάζεται η ευαγγελική περικοπή πού εξιστορεί τήν εμφάνιση τού Κυρίου στούς δώδεκα μαθητές τήν ημέρα τής Ανάστασής Του. Τό Ευαγγέλιο αυτό διαβάζεται σέ όσο τό δυνατόν περισσότερες γλώσσες γιά νά κηρυχθεί σ όλα τά έθνη ότι «Χριστός εγερθείς εκ νεκρών απαρχή τών κεκοιμημένων εγένετο. Αυτώ η δόξα καί τό κράτος εις τούς αιώνας. Αμήν».
Πηγή ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Ι.Α.Α